Elfenbaan - Oeverzwaluwen­wand

De Elfenbaan is het stukje land dat ligt ingeklemd tussen de N11 en de spoorlijn Leiden - Alphen en is in beheer bij Zuid Hollands Landschap. Vanuit het perspectief van de VWG zijn er twee interessante waarnemingen toe doen: een broedplaats van de oeverzwaluw en de visdief.

Meer informatie over de Oeverzwaluwenwand in de Elfenbaan kunt u bij inwinnen.

2024 - Nieuwe coördinator

Gelukkig is er een opvolger gevonden. gaat voortaan de werkzaamheden voor het onderhoud regelen. Ooit was hij het jongste lid van de Vogelwerkgroep, maar dan hebben we het wel over de vorige eeuw. Heel veel succes gewenst!

Dus: Meer informatie over de Oeverzwaluwenwand in de Elfenbaan kunt u bij inwinnen.

2023 - Broedgevallen (Sovon)

2015 - Grote schoonmaak 

6 maart 2015 hebben we de oeverzwaluwwand in de Elfenbaan weer onderhanden genomen. We hebben de wand nadat we de gaten met zand gevuld hadden, toch maar weer geverfd (in 2 tinten grijs) zodat de graffiti is verdwenen.

2011 Grote schoonmaak

De Oeverzwaluwwand is in 1999 geplaatst en direct in dat jaar waren er al 19 nesten. De daarop volgende jaren was er wisselend succes, maar het vertoonde toch wel een opgaande lijn. Verleden jaar werden er 52 nesten geteld en al die gaten moesten weer worden opgevuld of, zoals we zeggen, hersteld.

Met herstellen wordt bedoeld, de gaten weer volstoppen met zand. Dat lijkt eenvoudig maar toch gaat dat op een speciale manier. Om te beginnen wordt er met een paaltje van ongeveer een meter gekeken of er vorig jaar een nest in heeft gezeten, zo ja dan verdwijnt dat paaltje soms wel tot een meter diep in dat gat. Dan is er werk aan de winkel, er moet zand in. Niet zo maar zand, nee zand aan gelengd met water zodat het een beetje stevige structuur krijgt. Dit wordt dan met een klein schepje in dat gat gestopt en met dat zelfde paaltje flink aangestampt.

Toen dat klaar was, er waren inmiddels zo’n 65 gaten van nieuw zand voorzien, moest de hele wand ook weer geschilderd worden. Want ja, je hebt tegenwoordig van die ‘ kunstschilders’ die, misschien vanwege de weinige subsidie, hun kunsten overal ten toon willen spreiden, zelfs op een oeverzwaluwwand. Daar is uiteraard zo’n wand niet voor bedoeld, dus hebben we hem weer keurig grijs geverfd. Of het schilderwerk van ons lang stand zal houden, is ook maar de vraag, maar ook wij hebben dit met veel plezier gedaan zonder subsidie. Alhoewel, het zand en de verf zijn door gulle gevers (Zuid-Hollands Landschap) gratis verstrekt.

Nawoord: Maandagmorgen: Nu al weer graffiti? Nee, geen nieuw vandalisme, maar door de regen van die morgen, was de verf uitgelopen en de oorspronkelijke schilderingen weer tevoorschijn gekomen.heeft metde verflaag hernieuwd. Schitterend!

2000 - Visdief

9 april 2000 Al enige jaren broeden visdiefjes in een kleine kolonie bij Kerk en Zanen (achter Groenrijk te Alphen aan de Rijn). De plaats is echter (te) makkelijk te verstoren. Leden van Vogelwerkgroep Koudekerk/Hazerswoude e.o. hebben op dinsdag 9 april 2002, in samenwerking met de beheerder, een broedplaats voor visdieven aangelegd. Op een hoog gelegen stukje weiland is een gedeelte van 16 X 16 meter met een hekwerk van schapengaas omheind. Op het uitgelegde worteldoek is ongeveer 30 m3 grof zand aangebracht. Helaas is het hekwerk nodig, daar het terrein door schapen wordt begraasd. De plek bevind zich enkele honderden meters ten oosten van de oeverzwaluwwand. Helaas alleen te zien van RW 11 waar niet gestopt mag worden. Evenals de oeverzwaluwwand is ook dit object in onderhoud gegeven bij de VWG. En nu afwachten maar...

1998 - Oeverzwaluw

Tijdens de werkzaamheden voor de aanleg van de autoweg N11 in 1998 nestelden er zich spontaan Oeverzwaluwen in een steil zandtalud. Leden van de vogelwerkgroep hebben toen actie ondernomen om de kolonie te beschermen tegen verstoring of beschadiging met het gevolg dat de werkzaamheden ter plaatse door Rijkswaterstaat werden stil gelegd en uitgesteld tot het tweede broedsel was uitgevlogen. De directiekeet was in de buurt en de contacten goed en positief zodat na enkele besprekingen met Rijkswaterstaat ons idee werd beloond om een kunstmatige nestwand te realiseren in de ecologische verbindingszone tussen de N11 en de spoorbaan wat later Elfenbaan genoemd werd. De wand is gemaakt van betonelementen van ongeveer 2 meter hoog met voorgeboorde gaten. Achter die wand is zand gestort en afgedekt met grond, waarop struiken groeien. De Oeverzwaluwen graven verder zelf hun nestgang van soms wel ongeveer 80 cm. Deze nestgangen worden elk jaar weer door vrijwilligers van de vogelwerkgroep schoongemaakt en aangevuld met nieuw zand, wat soms wel met tientallen emmers over de sloot moet worden aangevoerd en met kleine hoeveelheden in de gebruikte gaten wordt aangestampt.

1998 - Op een mooie pinksterdag

Op een mooie Pinksterdag… zo begint een liedje van Annie M.G. Schmidt. Het gaat over een vader en een dochter. Hierna houdt elke vergelijking op.

Op een mooie Pinksterdag in 1998 maakte Cor Kes met zijn dochter een fietstochtje. De N11 werd aangelegd en langs de Oostvaart liep een fietspad.  Op die dag ziet Cor een groepje zwaluwen. Niet alleen boeren- en huiszwaluwen, maar ook oeverzwaluwen. De laatste werden bij ons in het werkgebied van de Vogelwerkgroep niet vaak waargenomen. Kolonies met broedvogels waren er zeker niet. Bij nadere beschouwing bleek dat de oeverzwaluwen nestgangen gegraven hadden in het zandtalud van een viaduct in aanbouw. Maar de werkzaamheden waren nog lang niet klaar! Het gevaar was groot dat de nesten vernietigd zouden worden. Dat moesten we proberen te voorkomen.

Een delegatie van de Vogelwerkgroep toog naar de keet van Rijkswaterstaat waar een afspraak gemaakt was met de heer Haaring. Zouden de afgevaardigden op veel weerstand stuiten? Het tegendeel was waar. Je kunt wel zeggen tot hun verrassing was er geen overredingskracht nodig om het verzoek in te willigen om de werkzaamheden tijdens het broedseizoen stil te leggen. Gelukkig was er op andere plekken bij de aanleg van de weg nog genoeg te doen, zodat de oplevering geen vertraging zou oplopen.

Bovendien bood Rijkswaterstaat aan om een kunstmatige wand voor oeverzwaluwen aan te leggen. Daar konden we niet tegen zijn. Een mooie locatie leek ons een plekje ongeveer ter hoogte van de plaats waar ze toen broedden tussen spoor en N11. In maart 1999 werd de wand gebouwd en direct al dat broedseizoen, brachten 19 paartjes er hun jongen groot.

Zo bleef het een mooie Pinksterdag.

Telgegevens

De telgegevens van deze koloniebroeders worden, evenals de gegevens over de Zwarte stern en Visdieven, ieder jaar op formulieren doorgegeven aan SOVON: www.sovon.nl.

Bericht uit de Vogelaar van 24 juni 2003

Eerder vermeldde ik dat er in de oeverzwaluwwand Elfenbaan zo'n 5 nesten bezet waren. Dit blijkt echter niet helemaal te kloppen, zo verteldemij, want er zijn namelijk zo'n 15 nesten bezet. Vanochtend ben ik nog eens even gaan kijken en inderdaad zag ik er nu een stuk meer. Ik heb nog geprobeerd om een aantal foto's te maken, maar dit lukte helaas niet...

Elfenbaan onderdeel van Meerjarenprogramma ontsnippering (MJPO) Personeelsblad Ministerie VWS - juni 2004

In 2018 moeten alle kikkers, konijnen, egels, vossen en reeën veilig de weg kunnen oversteken. Dat is de boodschap van het Meerjarenprogramma Ontsnippering, dat laat zien, hoe versnipperde natuurgebieden in Nederland via faunatunnels, ecoducten, vistrappen en? natuurvriendelijke oevers weer met elkaar kunnen worden verbonden.
Veluwe, Biesbosch, Drentsche Aa, Utrechtse Heuvelrug; al met al telt Nederland nog een flink aantal grote en kleinere natuurgebieden. Maar ons kleine landje heeft ook een volwassen infrastructuur. Het is duidelijk dat die niet altijd even goed samengaat met de natuur. Veel leefgebieden van planten en dieren zijn in de loop der jaren versnipperd door wegen, spoorlijnen of kanalen. Die versnippering van natuurgebieden kan funest zijn voor een groot aantal diersoorten, die van het ene gebied naar het andere trekken om er voedsel te zoeken, te paren of te slapen. Een snelweg vormt dan een wel zeer lastige barrière. Veel beesten worden op hun trekroute dan ook doodgereden, andere dieren beginnen niet eens meer aan de oversteek. Doordat dieren en natuurgebieden onderling niet meer met elkaar in contact staan, kunnen op termijn waardevolle plant? en dierpopulaties verdwijnen en gebieden verschralen.

Gemoed

Om versnipperde natuurgebieden weer te ontsnipperen', hebben de ministeries van Verkeer en Waterstaat, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) de handen ineengeslagen met het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO). 'Het MJPO moet het ontsnipperingsbeleid een nieuwe impuls geven', zegt projectleider Jantien Heydeman. Een beetje trots is ze wel op het boekwerk dat voor haar ligt. Hoewel de prachtige foto's van otters, dassen en hertjes zwaar op het gemoed inspelen, gaat het natuurlijk om de inhoud. 'Drie jaar geleden zijn we ermee begonnen, dit voorjaar is het goedgekeurd door de ministerraad en nu ligt het bij de Tweede Kamer', zegt Heydeman, die werkt bij het directoraat?generaal Personenvervoer (DGP). 'Het MJPO geeft een overzicht van de belangrijkste knelpunten in alle Nederlandse provincies en de mogelijke maatregelen om die aan te pakken', legt ze uit. 'Om ervoor te zorgen dat dieren weer veilig aan de overkant kunnen komen, zijn maatregelen aan de bestaande infrastructuur noodzakelijk. Je kunt daarbij denken aan dassentunnels, ecoducten en natuurbermen, maar bijvoorbeeld ook aan diervriendelijke oevers van kanalen. Een dier dat in het water springt om naar de overkant te zwemmen, kan er door de steile damwanden niet meer uit en verdrinkt. Als je die damwanden eruit haalt en er een natuurlijke oever van maakt, kan het dier makkelijker aan land komen. Maar vaak kun je er ook een andere uitstapplaats maken, een soort trappetje.'
Tegenwoordig houden we bij de bouw van nieuwe wegen al direct rekening met de natuur.

Ecozone Elfenbaan

Buiten schijnt het zonnetje deze ochtend over het groene veld. Vlinders fladderen in het rond en bijen zoemen van bloem tot bloem. In een slootje zwemt een meerkoet met een pluk gras in zijn snavel naar zijn piepende kroost, dat in een groot nest op het ontbijt zit te wachten. Aan de waterkant springt een konijn met grote sprongen weg in het hoge gras. Vlak achter dit vredige tafereeltje dendert het verkeer met veel lawaai over de Nl 1, de nieuwe verbindingsweg tussen de A4 bij Leiden en de A12 bij Bodegraven. 'De Elfenbaan', zo heet het strookje land dat ligt ingeklemd tussen de N11en de spoorlijn Leiden/Alphen. Volgens een groen bordje van het ZuidHollands Landschap is deze ecozone aangelegd als compensatie voor verloren gegane natuurwaarde als gevolg van de aanleg van Rijksweg 11'. 'Tegenwoordig houden we bij de bouw van nieuwe wegen al direct rekening met de natuur eromheen', zegt Annette Piepers van de Dienst Weg? en Waterbouwkunde (DWW). De dienst plant en coördineert de aanleg van alle ontsnipperingsmaatregelen aan de rijksinfrastructuur. Piepers, afgestudeerd biologe, komt maar met moeite boven het verkeerslawaai uit. 'Onder de Nl 1 ligt een flink aantal van dit soort faunapassages', zegt ze, terwijl ze bij een tunneltje onder de weg staat. 'Kijk, deze sloot uit de weilanden aan de overkant loopt hier onder de weg door. Naast het water is ook een droog strookje land aangelegd, zodat dieren onder de weg door kunnen lopen. Het lijkt zo simpel, maar je moet er maar opkomen.' Iets verderop zoekt Piepers tussen het struikgewas naar het uiteinde van een betonnen buis, die uit de berm onder het asfalt steekt. 'Hier lopen de dieren ook doorheen', zegt ze als ze de buis heeft gevonden.
Het mooie van dit soort maatregelen is dat de beestjes er ook echt van gebruikmaken. Ze doen dat op instinct. Maar door een bepaalde vegetatie aan te leggen, leid je ze er als het ware ook naartoe. Dat er dieren door deze buis lopen, zie je onder meer aan het platgedrukte gras, maar vaak vind je ook uitwerpselen en sporen. Bovendien wordt het gebruik van faunapassages regelmatig onderzocht. Dan leggen ze er bijvoorbeeld een laag zilverzand in, waarin je heel goed de pootafdrukken kunt zien. Of ze leggen inktbedden neer, een stuk papier met zwarte inkt erop. Als een dier daar overheen loopt, laat hij allemaal zwarte pootafdrukken achter.'

Peperduur

In 1990 introduceerde het toenmalige kabinet een belangrijk instrument om de Nederlandse ecosystemen te herstellen: de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De EHS, die in 2018 moet zijn gerealiseerd, bestaat uit een samenhangend landelijk netwerk van bestaande en nog te ontwikkelen natuurgebieden en de verbindingen daartussen. 'Ontsnippering is daarbij essentieel', zegt Heydeman van DGP. 'Met het MIPO heeft de politiek een uitstekend werkplan in handen om het ontsnipperingsbeleid handen en voeten te geven. Volgens Heydeman is er in de afgelopen jaren veel kennis en ervaring opgedaan met de aanleg van ontsnipperingsmaatregelen. 'Natuurlijk zijn er ook wel eens fouten gemaakt', zegt de projectleider. 'Er is destijds bijvoorbeeld veel kritiek geweest naar aanleiding van dassentunnels die onder water stonden. En in Frankrijk was een peperduur ecoduct aangelegd. Het bleek veel te smal, zodat er geen enkel beest eroverheen wilde.' Wie volgens haar ongetwijfeld wel blij zijn met de faunapassages, zijn huiskatten. 'Die gaan gewoon aan het einde van zo'n tunnel zitten wachten op hun prooi.' Zowel Piepers als Heydeman vinden ontsnippering een boeiende materie. Heydeman: 'Sommige mensen vragen zich af waarom je nou zoveel geld aan dit soort maatregelen moet uitgeven. Maar als je diezelfde mensen vraagt naar hun hobby's, dan zeggen ze allemaal dat ze zo graag in de natuur wandelen.'